Ο μαστός είναι ένας αδένας που επικάθεται στους θωρακικούς μύες. Αποτελείται από εξειδικευμένο ιστό που παράγει γάλα (μαστικός αδένας) και από λιπώδη ιστό. Ο μαστικός αδένας αποτελείται από 15-20 ανεξάρτητες λειτουργικές μονάδες που ονομάζονται λοβοί. Μέσα στους λοβούς υπάρχουν μικρότερες δομές, τα λόβια, όπου επιτελείται η παραγωγή του γάλακτος. Το γάλα μέσω ενός δικτύου σωληναρίων, τους γαλακτοφόρους πόρους, καταλήγει στη θηλή. Η σκοτεινή περιοχή γύρω από τη θηλή ονομάζεται θηλαία άλως και περιέχει αδένες που εκκρίνουν λιπαρό υγρό για την εφύγρανση και προστασία της περιοχής κατά τη διάρκεια του θηλασμού.
Σημαντικό ρόλο στην ογκολογία του μαστού παίζει το λεμφικό του δίκτυο, που μέσω της λέμφου και των λεμφαδένων σχετίζεται με τη θρέψη, αποχέτευση και άμυνα του οργανισμού. Οι λεμφαδένες της μασχάλης
αποτελούν το πιο συχνό σημείο μετάστασης των καρκινικών κυττάρων σε περίπτωση κακοήθειας και αποτελούν σημείο κλειδί τόσο για την πρόγνωση όσο και τη μετεγχειρητική (επικουρική) θεραπεία. Από τους μασχαλιαίους λεμφαδένες μπορεί να υπάρξει διασπορά της νόσου και σε άλλα σημεία του σώματος, επιδεινώνοντας την πρόγνωση στις γυναίκες που νοσούν.
Το φυσικό σχήμα του μαστού καθορίζεται από τους συνδέσμους (του Cooper) που παρέχουν στήριξη στο εσωτερικό του αδένα, το μυϊκό στρώμα στο οποίο επικάθεται ο αδένας και το δέρμα που τον επικαλύπτει. Στις περισσότερες γυναίκες ο ένας μαστός είναι ελαφρά μεγαλύτερος από τον άλλο, ενώ σε ποσοστό έως 25% η ασυμμετρία αυτή είναι πιο εμφανής. Παρόλο που ο θηλασμός θεωρείται υπεύθυνος για την πτώση του μαστού, οι τέσσερις βασικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην πτώση είναι το κάπνισμα, ο αριθμός των κυήσεων, η απώλεια/πρόσληψη βάρους και η βαρύτητα.
ΠΩΣ ΑΝΑΠΤΥΣΣΕΤΑΙ Ο ΜΑΣΤΟΣ;
Η ανάπτυξη του μαστού ξεκινάει από την 4η εβδομάδα της κύησης με την εμφάνιση δομών στην πρόσθια επιφάνεια του σώματος του εμβρύου όπου θα αναπτυχθεί ο αδένας (μαστικές ακρολοφίες). Την 16η εβδομάδα κύησης εμφανίζονται οι πρώιμοι γαλακτοφόροι πόροι και την 20η – 24η εβδομάδα η θηλαία άλως. Η εμφάνιση της θηλής και η αύξηση του μαζικού αδένα πραγματοποιείται κατά τις τελευταίες εβδομάδες της εγκυμοσύνης.
Από τη νεογνική ηλικία και μέχρι την έναρξη της εφηβείας οι μαστοί παραμένουν σε κατάσταση ηρεμίας⸱ έκτοτε υπό την επήρεια ορμονών (οιστρογόνα, αυξητική ορμόνη, γοναδοτροπίνες) λαμβάνει χώρα η ανάπτυξη τους.
Κατά την πρώτη εγκυμοσύνη ο μαστός ολοκληρώνει την ωρίμανση του⸱ το μέγεθος του αυξάνει, ενώ το σύμπλεγμα θηλής-θηλαίας άλω μεγαλώνει και σκουραίνει περισσότερο ώστε να αναγνωρίζεται πιο εύκολα από το νεογέννητο. Τα αυξημένα
επίπεδα προλακτίνης κατά την εγκυμοσύνη διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην παραγωγή γάλακτος, ενώ αντίθετα τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη εμποδίζουν την παραγωγή του μέχρι και τον τοκετό, όπου τα επίπεδα τους πέφτουν απότομα.
Κατά τον θηλασμό, η διέγερση του μαστού προκαλεί την έκκριση οξυτοκίνης από τον εγκέφαλο της μητέρας, ορμόνη που προκαλεί σύσπαση των μυϊκών κυττάρων του αδένα ώστε να κυκλοφορήσει το γάλα εντός των γαλακτοφόρων πόρων και να καταλήξει στη θηλή. Αξίζει να σημειωθεί πως το μέγεθος των μαστών δεν καθορίζει την ποσότητα παραγωγής γάλακτος.
Στην εμμηνόπαυση ο μαστός ατροφεί και μειώνεται ο όγκος του, καθώς τα επίπεδα των κυκλοφορούντων οιστρογόνων πέφτουν. Σε αυτή την φάση ο αδενικός ιστός αντικαθίσταται από λίπος, με αποτέλεσμα ο μαστός να αφυδατώνεται, να είναι λιγότερο ελαστικός, να χάνει το σχήμα του και να εμφανίζει πτώση.